Aby uczeń klasy III mógł skorzystać ze słownika ortograficznego w trakcie np. pracy pisemnej ,konieczne są wcześniejsze częste ćwiczenia ze słownikiem i praktyczne zapoznanie z jego strukturą. W przeciwnym razie dziecko nie będzie chciało do niego zajrzeć , gdyż zajmować mu to będzie dużo czasu i rozpraszać podczas pracy twórczej jaką jest tworzenie wypowiedzi pisemnej.
I.Wstęp Kompetencjami służącymi sprawnemu posługiwaniu się językiem ojczystym jest czytanie i pisanie. Obie te kompetencje wzajemnie się uzupełniają. Uczeń powinien czytać poprawnie i ze zrozumieniem, natomiast pismo powinno być płynne i poprawne pod względem ortograficznym. Rozwijaniu tych umiejętności może służyć praca ze słownikiem, encyklopedią.
Zalecaną w programach nauczania umiejętnością jest: -posługiwanie się słownikiem ortograficznym -korzystanie ze słowników i encyklopedii (J. Hanisz ”Program wczesnoszkolnej zintegrowanej edukacji XXI wieku klasy 1 – 3” )
O możliwości skorzystania ze słownika lub encyklopedii można mówić wtedy , gdy uczniowie opanują kolejność liter w alfabecie oraz potrafią dość dobrze czytać. Taka praca możliwa jest w klasie II, a systematyczna w klasie III w miarę postępów w tempie czytania. Aby uczeń klasy III mógł skorzystać ze słownika ortograficznego w trakcie np. pracy pisemnej ,konieczne są wcześniejsze częste ćwiczenia ze słownikiem i praktyczne zapoznanie z jego strukturą. W przeciwnym razie dziecko nie będzie chciało do niego zajrzeć , gdyż zajmować mu to będzie dużo czasu i rozpraszać podczas pracy twórczej jaką jest tworzenie wypowiedzi pisemnej. Prezentowane przeze mnie w tej pracy ćwiczenia stosowałam w klasie II i III. Przybliżały one dzieciom istotę słownika ortograficznego, rozwijały sprawność wyszukiwania wyrazów. Warunkiem przeprowadzania ćwiczeń jest posiadanie w klasie lub wypożyczanie z biblioteki kompletu słowników ortograficznych ( dobrze jest , jeżeli przynajmniej początkowo są one jednakowe) dla każdego ucznia lub po jednym egzemplarzu na ławkę. Po nabraniu wprawy uczniowie mogą swobodnie korzystać z różnych słowników(bardziej lub mniej rozbudowanych), nawet przyniesionych z domu. Często pracą domową może być właśnie praca ze słownikiem.
II.Typy słowników ortograficznych
Obecnie na rynku księgarskim oraz w zasobach bibliotek szkolnych znajdują różne typy słowników przeznaczonych dla klas I –III, choć z powodzeniem można korzystać i ze słowników przeznaczonych dla uczniów ogólnie rzecz biorąc szkoły podstawowej. Oprócz szaty graficznej słowniki różnią się zawartością wyrazów, układem graficznym strony( zapis wyrazów w jednej lub dwóch kolumnach) oraz ilością wyrazów pokrewnych lub form wyrazu przy szukanym słowie. Osobiście zachęcam, aby uczniowie nie kupowali słowników zbyt infantylnych z których korzystanie ze względu na ubogi zasób wyrazów kończy się w klasie drugiej . Uczniowie nie powinni też korzystać ze słowników liczących po 700 lub 1000 stron ze względu na drobny druk, co zniechęca do pracy. W poniżej pracy jako przykłady będę wykorzystywać „Ilustrowany słownik ortograficzno – gramatyczny dla klas I – III” Ewy Przyłubskiej wydawnictwa WSiP oraz „Słownik Ortograficzny z zasadami pisowni dla uczniów szkoły podstawowej” wydawnictwa PZWS .
III. Cele pracy ze słownikiem ortograficznym
-utrwalanie znajomości alfabetu -pogłębienie znajomości zasad ortograficznych -obserwowanie zjawisk ortograficznych -rozwijanie tempa czytania -rozwijanie spostrzegawczości, logicznego myślenia -pogłębienie rozumienia pojęć : wyraz pokrewny, forma wyrazu -przygotowanie do umiejętnego korzystania z różnego typu encyklopedii, słowników, Internetu, spisów itp. - przygotowanie do korzystania ze słowników w trakcie nauki języków obcych
III.Ćwiczenia praktyczne
1.Ćwiczenie wstępne – wypisywanie jakie słowo jako pierwsze rozpoczyna w słowniku kolumnę wyrazów z daną literą np.
a – abażur b – babka c – calutki ć - ćma d – dach e – ebonit f – fabryczny g – gajowy h – ha (=hektar) j – jabłko k – kabel l – labirynt ł – Łaba itd. na podstawie słownika wyd. PZWS
na podstawie słownika wyd. WSiP, od litery „o”
o – oaza ó – ósemka p – pachnieć r – rachunek s – sad ś – ściana t – taki sam u – ubóstwo itd.
Można też znajdować ostatni wyraz kończący kolumnę słów na daną literę
To ćwiczenie utrwala kolejność liter w alfabecie oraz wprowadza dziecko w budowę słownika.
2.Odnajdywanie w słowniku ortograficznym wyrazu, a następnie oznaczenie strony oraz(w zależności od typu słownika) kolumny lub wersu. Wyrazy do wyszukiwania mogą być związane ze sobą tematycznie, dotyczyć mogą opracowywanego tematu zajęć np. „las” lub odnosić się do reguły ortograficznej np. wyrazy z „rz”po spółgłoskach itp. Ćwiczenie to jest bardzo lubiane przez uczniów ,uczy posługiwania się słownikiem, zaznajamia z jego budową. Należy przeprowadzić je kilkakrotnie w ciągu semestru, aby uczniowie nabrali wprawy. Pierwsze zestawy wyrazów nie muszą być naszpikowane trudnościami ortograficznymi, bo co innego jest celem tych ćwiczeń.
a)na podstawie „Słownika ortograficznego” wyd. PZWS( zapis wyrazów w tym słowniku jest dwukolumnowy)
sosna – s. 92 kolumna I drzewo – s. 20 k. II wrzos – s.114 k. II jodła – s.33 k. I dąb – s. 17 k. II brzoza – s.12 k. I grab – s.26 k. II świerk – s.100 k. II wiewiórka – s.112 k. I
b)na podstawie „ Ilustrowanego słownika ortograficznego..” wyd.WSiP ( zapis wyrazów w tym słowniku jest jednokolumnowy)
klej - s.52 ławka – s.59 piosenka – s. 81 korytarz – s.54 uczeń - s.112 córka – s.33 nauczyciel – s.67 dobranoc –s.35 bibliotekarz – s.28
W innych typach słowników dzieci mogą podać wers pod warunkiem jednak ,że wersów nie jest więcej niż 10 –12, bo inaczej dzieci zbyt się męczą. Ponadto dzieci niezbyt dobrze umieją zapisywać cyfry rzymskie (które właśnie stosujemy do oznaczania kolejności).
3.To ćwiczenie służy obserwowaniu prawidłowości ortograficznych , rozwija spostrzegawczość i sprawność czytania.
a) Wypisz po trzy lub pięć wyrazów(ilość zależy od rodzaju słownika ortograficznego to znaczy jego zasobności słów) rozpoczynających się na:
rza, rzą – rzadki, rząd, rządził rze - rzecz, rzekomo, rzemiosło rzo – rzodkiewka ------- (więcej wyrazów nie ma) rzi – ------------------ rzu – rzucić, rzut rzy – rzymski Rzym ,rzymskokatolicki
ża - żaba , żak, żal, żagiel, żałoba żą – żąć, żądać, żądło, żądny, żądza że – żeberko, żebrać, żeglarz, żelatyna, żelazo żo - żołądek, żołądź, żołd ,żona ,żongler żu – żubr, żuć, żuk, żupan, żuraw ży – żucie, życzyć, żyd, żyletka ,żyto (na podstawie słownika PZWS)
ha – haft, hak, hala, hałas,hamulec he – hlikopter, hełm, herbata, hetman,herb hi - hiacynt, higiena, historia, hiena, hipopotam ho – hobby, hodowla, hokej, hol, hotel hu – huba, huk, humor, huśtawka , huta hy – hymn, hydrant, hydraulik, hymn
cha – chata, chart, chaber, che – chemia ------- cho – chociaż, chodzić, chomik, chorągiew,, chować chu – chuchnąć, chudy, chustka, chy - ---------- ( na podstawie słownika WSiP)
b) Sprawdzanie po jakich literach występuje( bądź nie ) jako druga litera „ ó” a- ----------- b- ból, bóbr. bób, bój,bór c- córka, cóż d- –dół f ------ g – góra,górnikgórski,górzysty h - ----------- j – Józef k –kółko, kózka l – lód ł – łódka łódź łój łóżko m – móc, mól, mówca, mózg, mówić n –nów, nóż o - -------- p – pójdzie, półka, półmisek, północny, późno, póty półnuta r –ród, róg, rów, równik, róża, różnica, różny s –sójka, sól t - --------- w- wódka, wódz, wójt, wół, wóz z - --------- ż – żółć, żółknąć, żółtko, żółw
c) sprawdzenie w podobny sposób występowania np. litery „ż” a – aż, ażurowy b - -------- c - ------- d – dżdżownica, dżuma , dżungla f - -------- g - ---- h ----- i – iż j - ------ k - ---- l – lżej, lżejszy ł - ----- m - mżawka, mżyć n - ------- o – ożenek, ożywczy p - ------- r - rżeć, rżnąć, rżysko s - ----- t - ----- u – użyć, używać, użyźniać, w - wżerać z –zżąć, zżynać, zżółknąć
Mimo, że w przypadku takiego doboru liter odnaleziono mało wyrazów to ćwiczenie samo przez się jest ciekawe. W podobny sposób można dokonywać analizy ortograficznej innych wyrazów np. z „h”, „ch”, „rz” itp
4.Wypisywanie lub ustne odnajdywanie form wyrazów podanych obok wyrazu podstawowego w słowniku ortograficznym np.
Ruchliwy - -----------( brak) Różyczka - różyczce; tych różyczek Kakao – (nieodm.) Jezioro – w jeziorze, tych jezior Haft – o hafcie, tych haftów Kołdra – na kołdrze, tych kołder Chować – oni chowają 1. ukrywać, 2 . hodować
5.Określanie miejsca podanego wyrazu względem innego np.: Szukasz wyrazu „skrzynia”, otworzyłeś słownik na wyrazie „słój”. Gdzie będziesz szukał swego wyrazu (przed czy za tym wyrazem )?
skrzynia słój ............. .............. rzeka rzodkiewka instrukcje inżynier ............. .............. inżynier istotny według wesoły ............. weksle wesoły ............. ............. wesoły więcej
6.Wyszukiwanie wyrazów według podanego klucza, a następnie określenie jaką zasadę ortograficzną zawierają wyszukane wyrazy
(Na podstawie słownika wyd. WsiP)
s.66 wers 14 – napój s.29 wers 8 – ból s. 59 wers 12 – łódź s.43 wers 17 – grób
Uogólnienie : Są to wyrazy z “ó” wymiennym
Podsumowanie Prowadzone w podany sposób celowe ćwiczenia ortograficzne przybliżają uczniom budowę słowników ortograficznych i przygotowują ich do systematycznego, sprawnego korzystania w dalszej edukacji językowej ( także w nauce języków obcych) z różnych pomocy naukowych.
Opracowanie Bożena Wykowska nauczyciel kształcenia zintegrowanego Szkoła Podstawowa nr4 w Łomży
Łomża 2005r.
|